—786—>
Bu bölümde Hırıstiyanlardan gelen soruları yanıtlayacağız ve Hırıstiyan misyoner sitesi kutsalkitap.org da sunulan deliller üzerinde çalışacağız.
Kutsalkitap.org da testis inancı için deliller sunulmuş;
Yaratılış 1:26 “Tanrı, insanı kendi suretimizde, kendimize benzer yaratalım” dedi. Burada açık bir şekil de görüldüğü gibi bir çoğulluk vardır. Kendi suretim de yaratacağım değil suretimiz de diyerek burada birden fazla karakterin varlığını anlıyoruz.
Her dilin bazı karakterleri vardır. Semitik diller İbranice, Aramaikçe, ve Arapça aynı karakterde dillerdir. “Kendimize benzer yaratalım” derken çoğunluk değil saygı vurgulaması vardır. Bir İngiliz veya Yunan bu ifadeyi çoğul algılayabilir ama Semitik biri bu ifadenin saygı içerdiğini hemen anlayacaktır. “Kendi suretimizde ..” derken: Tanrı’nın sureti nedir? Tanrı’nın insan gibi elleri ayakları yüzü burnu, kulağımı var? Tanrı nın eli veya kulağı denildiğinde metaforik olarak anlamamız gerekiyor. Tanrı’nın sureti ; Tanrı’nın imajı da O’nun güzel isimleri ve sıfatlarıdır. Tanrı merhametlidir ve insanlarda merhametlidir , Tanrı Cömerttir insanda cömet olabilir.
İnsan sureti insanın ihtiyaçları için Allah tarafından yaratılmıştır. Ağzı vardır konuşmak için, burnu vardır koklamak için gözü vardır görmek için, uzuvları vardır üremek ve tuvalet ihtiyacı olduğu için. Tanrı’nın hiç bir şeye ihtiyacı olmadığı için insanın suretinde olmayada ihtiyacı yoktur. İnsan suretinde denince Yunan tanrısı Zeus gibide düşünülebilir, oğlu Apollo , Tanrı’nın oğlu. İnsan suretinde tanrılarla ve oğullarıyla anneleriyle, kızlarıyla bir inanç sistemi eski Yunan’da , Mısır’da Roma’da, Hindistan’da da var onlarında olağanüstü hikayeleri, mucizeleride var, ve tabiki insanların kurtuluşu için şiddetli bir şekilde öldüler.
Ama bakınız,
Eksodus: 10 Firavun, “Yarın” dedi. Musa, “Peki, dediğin gibi olsun” diye karşılık verdi, “Böylece bileceksin ki, Tanrımız Rab gibisi yoktur.”
Kuran-ı Kerim dede Tanrı nın denkinin olmadığını söylüyor.
“Hiç bir şey O’na denk değildir.” (112:4) işte fark buradadır.
İnsan suretinde kurtarıcı Tanrı inancı bütün pagan dinlerinde vardı. Bkz Hırıstiyan lıkta pagan izleri. Politeizm , Düalizm , putperestlik vb insan sureti tanrılarla heykellerle haçlarla ortak ve şirk koşmaya uğraşır. Tanrı’nın birliği tekliği üzerinde oynarsanız bilginizin olmadığı birşey üzerinde konuşmuş olursunuz. Bir demek Bir dir. Yok birdirde üçtür , ama üçü birdir .Teslis inancı bir doktirindir yani ispat edilmemiş tezler vey yorumlardır. Doktirini gerçekmiş gibi kabul etmek kişinin kendi imacinasyonudur, ve birkaç tercüme hatası ve sonradan ekleme ifadeler dışında kendi kitapları dahil hiç bir kanıtları yoktur.
Yaratılış 3:15 “Seninle kadını, Onun soyuyla senin soyunu birbirinize düşman edeceğim. onun soyu senin başını ezecek, sen O’nun topuğuna saldıracaksın”. Burada açık bir şekilde anlaşıldığı gibi kadının soyu diyerek bakireden doğan tek bir kişiyi yani Mesih İsa’yı açık bir şekilde ortaya sermiştir.
Açık bir şekilde nasıl anladınız onuda söyleyinde bizde anlayalım bari. Tersinden okuyorum düzünden okuyorum evirip çeviriyorum , ama bir kadının soyu derken o kadının bakire olduğunu nasıl anladınız? Orda bahsedilen kadının doktordan aldığı bir bakirelik raporumu var?
Yaratılış 3: 1 den itibaren okumaya başlarsak burada kimin ve ne kastedildiğini anlayabiliriz,
13 RAB Tanrı kadına, “Nedir bu yaptığın?” diye sordu. Kadın, “Yılan beni aldattı, o yüzden yedim” diye karşılık verdi.14 Bunun üzerine RAB Tanrı yılana, “Bu yaptığından ötürü Bütün evcil ve yabanıl hayvanların En lanetlisi sen olacaksın” dedi,“Karnın üzerinde sürünecek Ve yaşamın boyunca toprak yiyeceksin. 15 Seninle kadını, onun soyuyla senin soyunu Birbirinize düşman edeceğim. Onun soyu senin başını ezecek, Sen onun topuğuna saldıracaksın.”16 RAB Tanrı kadına, “Çocuk doğururken sana Çok acı çektireceğim” dedi, “Ağrı çekerek doğum yapacaksın. ”
Yaratılış 3:15 te Hava anamızı aldatan yılanla konuşuyor. Anlamadığım şey burada Meryem anayı veya bakireyi kasteddiğini nereden çıkarıyorlar?
” Burada açık bir şekilde anlaşıldığı gibi kadının soyu diyerek bakireden doğan…” Türkçe tercümeye bakarak böyle bir sonuç çıkamanın ihtimali yok çünkü bakire olsaydı kadının değil kızın soyu derdi ama bunu yazan kimse misyonerlerden öğrendiği için muhtemelen ingilizceden çevirmiş, yani kendisi gidip araştırıp bulup yazmamış.
Bakın Eyüp 25:4 de ne diyor.
4 İnsan Tanrı’nın önünde nasıl doğru olabilir? Kadından doğan biri nasıl temiz olabilir?
Kadından doğan birisi pür veya temiz olamaz, kadının soyu diye İsa Mesih i açık bir şekilde ortaya sermiştir diyebiliriz. Kadından doğan biri Tanrı olamaz.
Yaratılış 3:15 te kadın Hava anamızdır. Hava bakireden değil hatta anasız babasız yaratılmıştır. Meryem ana kastedilmişse bile bizce bir sorun yoktur. Ama açıkça görüldüğü gibi Yaratılış 3:15 Hz İsa nın tanrılığına veya testis inancına kanıt olamaz.
Yılan İngilizce Serpent ten tercüme edilmiş. Firavun gibi bazı kimselerin yılanın soyundan geldiğini iddia eden komplo teorilerinin kaynaklarından biri bu ayettir. İddia edildiği gibi yılanın soyundan gelen insan suretine girmiş yılanlar var ama İsa’nın da soyundan gelen kimseler olmalıdır. Hz İsa’nın Hırıstiyan kaynaklarına göre çocuğu olmamış veya soyu devam etmemiştir. Komplo teorileri ilginçtir, heyecanlıdır ama gerçekmi değilmi tartışmalıdır. Gerçi bu konularda tartışmada zevk ama biz gerçekler üzerinde hareket edeceğiz. Bütün insanlar Havva anamızın soyundandır lizard veya serpent ler hariç. YouTube da ilginç videolar var komplo teorilerini ve lizard insanlar ve firavunun soyuna meraklıysanız özellikle arrivals ı seyredebilirsiniz.
Yuhanna 1:1-3 ”Başlangıçta Söz vardı. Söz Tanrı’yla birlikteydi ve Söz Tanrı’ydı. Başlangıçta O Tanrı’yla birlikteydi. Herşey O’nun aracılığıyla var oldu, var olan hiçbir şey O’nsuz olmadı…” Yuhanna 1:14 şöyle devam eder “Söz, insan olup aramızda yaşadı. O’nun yüceliğini Baba’dan gelen lütuf ve gerçekle dolu biricik Oğul’un yüceliğini gördük.
Bu konuda Yuhanna 1:1 ve logos bölümünde detaylarıyla açıkladık. Orijinal el yazması metinlerde biricik oğul un yazılmadığını açıkladık, Söz ün el yazması Metinlerde logos diye geçtiğini ve logos un Hermetik ve felsefi kaynağını anlattık.
“İsa Mesih öyle şeyler yapmış, öyle şeyler söylemiştir ki havarilerini ve bizi kendisinin Tanrı olduğuna inandırmıştır. “
Bu ifade kesinlikle doğru değildir. Bugünkü İncil dediklerinde toplama kitapların hiç bir yerinde ne İsa nın Tanrı olduğu nede uluhiyet iddia eden bir ifadesi vardır. İddia edilenler ya tercüme hatalarıdır, yada orijinal el yazmasında olmayan sonradan eklemelerdi. Havarileri dindar Tanrı’ya şirk koşmayan Yahudilerdi Bkz. Nazaren vs Hırıstiyan Eğer havariler İsa nın Tanrı olduğuna dair inançları ve söylemleri olsaydı Yahudilerle aynı tapınakta ibadet edemezlerdi. Özellikle Adil Yakup Nazaren tarikatının başı, ve havariler Kudüs ekolü , Pavlusun Antakya ekolünün helezinasyon çabalarını gördükleri için ayrılmışlardı. Ama gel görki tarihi şartlar Antakya ekolünün yanındaydı. İsa’nın zamanında yaşayan hiçbir tarihçi veya filozof yapılan olağanüstü işlerden bahsetmiyor. Ama tabiki dini açıdan düşünürsek bir Peygamber’in olağanüstü mucizeler göstermesi ve işler yapması onun tanrılığını göstermez. Kutsal kitaplar olağanüstü işler yapmış ve mucizeler göstermiş peygamberlerin hikayeleriyle doludur. Mesela Hızır as. , Green Man, hala ölmemiştir. İdris as. Cennete yükselmiş fakat dönmemiştir. Elaysa bir ölüyü diriltmiştir (1 Krallar 17:17-2) Peter de ölüyü diriltti. Hatta Pavlus (Apolonyus?) da ölüyü dirilttiği yazılmış. Bu onların Tanrı olduğunu göstermez.
Markos incili
Markos İncili en eski ve en orijinal İncil olarak kabul edilir.
“Kitabın ihtivasında yazarı hakkında kesin kanıt olmamasına rağmen, erken dönem kilisesinin ismi belli olmayan şahitliğinde bu İncil John Mark tarafından yazılmıştır. “(NIV Bible Commentary sayfa 1488)

John Marcos(Yuhanna Markos)
Peki kim bu John Mark (Yuhanna Markos)?

At Aziz Markoz Siyon manastırında 6. YY Suryani yazması “Bu Yuhanna Markos’un annesi Meryem’in evidir…..”
Markos incilinin yazarı Yuhanna Markos İsa nın 12 havarisinden biri değildir. John (Yuhanna) Yahudi ismi olmasına karşı Markos Romalılar arasında yaygın bir isimdi. Yuhanna Markos Yeni ahit kitabında bahsedilmektedir. (Elçinin işleri 12:12 ve 15:37-40)
Yuhanna Markos’un Markos incilini 55 ile 59 yılları arasında yazdığı söylenir ancak orijinal el yazması veya aslı bulunamamıştır. Elde olan ise kopyelerin tercümesinin kopyelerinin .. kopyeleridir. Kaç defa kopye edilmiştir bilinmez. Gerçek şuki, Yeni Ahit in ortaya çıkması İsa’dan 150-300 sene sonradır. (Biz Gerçek İncil Tarihi) . Yani kutsal kitap diye bir şey yoktu 150-300 yıl kadar , her şehrin sayısı yüzlerle ifade edilen kendine ait bir incilleri vardı. Kabul edilen 4 kitap dışında Tomas , Meryem Magdelen, Andrew, Yuhanna., Barnabas ve bazı gnostik inciller tarihçiler tarafından ortaya çıkarılmaktadır.
Markos 16:18
18İman edenlerle birlikte görülecek belirtiler şunlardır: benim adımla cinleri kovacaklar, yeni diller konuşacaklar, yılanları elleriyle tutacaklar. Öldürücü bir zehir içseler bile, bundan zarar görmeyecekler. Ellerini hastaların üzerine koyacaklar ve hastalar iyileşecek.»
Bugün ABD de bir “Snake handlers” yılan tutucuları Hıristiyan kültü var. Bu kültün üyeleri ellerinde çıngıraklı yılan gibi “ snake handlers ” zehirli yılanlarla ilahiler eşliğinde dans ediyorlar ve kim yılanı elinde ısırılmadan uzun süre tutabiliyorsa İmanını ispatlamıştır ama birçok kimsenin ısırıldığı ve hatta öldüğü biliniyor. Bu kültün bu sıradışı davranışının kaynağıda Markos 16:9-20 . Ama adamlar boşu boşuna ısırılıp ölüyorlarmış çünkü:
” Bu dizelerin Markos İnciline ait olup olmadığına dair ciddi şüpheler vardır. En eski el yazması metinlerde yoklar ve bazı kelimelerin özellikleri ,sitili ve teolojik içeriği Markos incilinin diğer bölümlerine benzemez. Markos un incili muhtemelen 16:8 ile bitti veya orijinal sonu kayboldu. ( the NIV Bible Foot Notes, sayfa1528)”
Snake handlers e birileri kendilerine şaka yapıldığını söylemeli .( ama bu eşşek şakası olmuş artık.)😄
“Bir kaç örnek: İlk olarak Yahudilerin O’nu öldürtme sebepleri (Markos 14:61) “sen insan olduğun halde kendini Tanrı’ya denk tutuyorsun” diyedir. Günahları affetmiştir; yine bu yüzden Yahudiler tarafından taşlanmaya kalkışılmıştır.”
İsa’nın tanrılığına kanıt olarak yahudi din adamlarının suçlamalarınımı delil olarak budunuz? Bu o yahudileri İsa’yı ağaca veya kazığa asmalarını haklı çıkaracaktır. Çünkü Yahudi yasasına göre tanrılık iddia eden bir kimsenin cezası ölümdür. Birde tarihsel açıdan olaya bakmak lazım, o zamanlar Filistin Roma işgaline ve Roma kuklası idarecilerin düzenine karşı yüzlerce ayaklanmalara sahne olmuştu. Hatta tarihçiler 3-4 tane İsa isimli kimselerin ayaklanmaları sonucunda ağaca veya kazığa asıldığını yazmışlardı. Hz İsa tapınakta para bozanları azarladı ve onların masalarını devirmişti. İşte bu düzene baş kaldırmaydı. Bugün olsaydı anarşist veya terörist diye yargılanırdı. Hırıstiyanların en büyük sorunu tercümeleri Tanrı’nın sözü gibi kabul etmeleridir Me tarihi gerçekleri ne o günün şartların nede Yahudi dinin şeriatini araştırıyorlar. Ayrıca Yunan, Yahudi, Latin, İngilizce ve Türkçe farklı kültürler ve farklı diller, eğer bu farklılıklara ve tarihi gerçeklere dikkat etmeden tercüme yapılırsa yanlış sonuçlara ulaşabilirsiniz. Bakın Markos 14:61 da sen Tanrımısın diye sormuyor, kendini Tanrı’ya denk tutuyorsun” diyor . Hani bizde çok karışan birine “sen Allahmısın ya” işte Markos (14:61) da böyle anlaşılmalı. Bakın
Markos 10:18
18İsa ona, «Bana neden iyi diyorsun?» dedi. «İyi olan tek biri var, O da Tanrı’dır.”
Hz İsa “bana neden iyi diyorsun?” Derken kendisini Tanrı ile aynı seviyede görmüyor. Yani kendisini Tanrı’ya denk görmüyor çünkü Hz İsa da kendisi dahil hiçbirşeyin Tanrı’ya denk olamayacağını biliyordu.
Son Günah
Markos 1 10-12
12O an Ruh, İsa’yı çöle gönderdi. 13İsa çölde kaldığı kırk gün boyunca Şeytan tarafından sınandı. Yabani hayvanlar arasındaydı ve melekler O’na hizmet ediyordu.
İngilizce tercümede
“And He was there in the wilderness for forty days, tempted by Satan,…”
Tempted demek “baştan çıkarılmak ve şeytana uymak” yani günaha girmektir. Çeviri yapan sınanmış derken dürüst davranmıyor. “…şeytan tarafından baştan çıkarıldı..” Tercümesi daha doğru olurdu. Meleklerin ona hizmet ettiğini söylüyor. Buda anlatıma uygun bir tercüme olmamış; burada anlatılan şudur İsa 40 gün boyunca şeytan tarafından baştan çıkarıldı , günaha girdi , ve bundan dolayı çaresiz ve bitik hale geldi ve Melek’ler onunla ilgileniyordu bir bakıma Melek’lere muhtaç hale gelmişti ve acı çekmişti (İbraniler 2:18)
13İblis, İsa’yı her bakımdan sınadıktan sonra bir süre için O’nun yanından ayrıldı.
İblis İsa’yı he bakımdan baştan çıkarmış ve onun yanından ayrılmış, yani İsa her bakımdan günah işlemiş. İşte bu ifade birçok filme , komediye ilham olmuştur. Her bakımdan deyince; seks , homoseksüellik , ne türlü günah varsa giriyor .
Birde çeviren büyük harf “O” demiş buda dürüst bir tercüme değil , çünkü orijinal el yazmalarında büyük harf O felan kullanılmamış bu zat ingilizceden tercüme etmiş yani “He” yi “O” ya çevirmiş. Bu kesinlikle doğru değil.
Markos 4 2-10 de düşünülecek şey ise İsa’nın Şeytanın emri altına girdiğidir. Çünkü şeytan nere isterse onu yapmış ve peşinden gitmiştir.
Burada sormamız gereken soru şu Şeytan Tanrı’yı baştan çıkarabilirmi?
Yakup 1:13
13Ayartılan kişi, «Tanrı beni ayartıyor» demesin. Çünkü Tanrı kötülüklerle ayartılmadığı gibi, kendisi de kimseyi ayartmaz.
Burada çeviren kişi neden ayartma diyor? Ayartma ne demekmiş? Bu doğru değil . Bakın İngilizce tercümede
13 Let no man say when he is tempted, “I am tempted by God,” for God cannot be tempted with evil; neither does He tempt anyone.
Markos 1:10 de sınandı , Yakup 1:13 ayarttı demiş, ama İngilizce tercümede iki yerdede “tempted” diyor, yani baştan çıkarılma, günaha girme.
Yakup 1:13 de açıkça “Tanrı Şeytan ile baştan çıkarılamaz.” diyor , bakın Markos 1:13 İsa nın 40 gün boyunca Şeytan ile baştan çıkarıldığı söyleniyor. İşte kendi kitablarına görede İsa tanrı olamaz.
Matta İncili
9İsa oradan geçerken, vergi toplama kulübesinde oturan birini gördü. Adı Matta olan bu adama, «Ardımdan gel» dedi. Adam da kalkıp İsa’nın ardından gitti.
10Sonra İsa, Matta’nın evinde sofrada otururken…. Matta 9:9
Dikkat ederseniz Matta burada 3. Şahıs olarak bahsediliyor. Eğer Matta bu metnin yazarı ise kendisi hakkında neden 3. Şahıs gibi yazsınki? “Adı Matta olan bu adama ” yerine , eğer Mattanın kendisi yazsaydı, basitçe “beni gördü” diyebilirdi.
Matta 28:17
17İsa’yı gördükleri zaman O’na tapındılar. Ama bazıları kuşku içindeydi. 18İsa yanlarına gelip kendilerine şunları söyledi: «Gökte ve yeryüzünde bütün yetki bana verildi. 19Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin. Onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla[çç] vaftiz edin
İncil i okudunuzmu ? Okuduk, ama bir tercüme ne kadar İncil olabilir? Yani ebedi hayatınızı bir tercümeye göre belirlemişseniz kendinize yazık edersiniz. Hele tercümeler dürüst olmazsa , bir aldatmaca ise? dürüst olmayan tercümeleri elimizden geldiği kadar yazdık. Tekrar Matta 18:17 de “O” diye büyük harfle yazılmış , orijinal el yazması metinlerde kesinlikle “O” yazılmamış, burada tercüman kendi fantezisini imacinasyonunu yazmış. Yani bu kitap İncil diyelim Tanrı’nın sözü ama orijinal metinlerde olmayanı kendi imajinasyonunu ekleyerek Tanrı yı oynamış.
“O”na tapındılar.
Bir dine inanabilirsiniz nede olsa sizin özgür iradeniz , ama yalan yanlış tercüme etmek sahtekarlıktan başka bir şey değildir. Tapındılar kesinlikle yalan tercüme ve burada diz çöktüler deniliyor. Bir kimsenin önünde diz çökmek o insana tapmak değildir. Eski Ahitte 1Samuel 24:8
8 O zaman Davut da mağaradan çıktı. Saul’a, “Efendim, Kral!” diye seslendi. Saul arkasına bakınca, Davut eğilip yüzüstü yere kapandı.
“Efendim, Kral” diye çevrilmiş ama “efendim ” ise çevirenin kendi yorumu, İngilizce tercümelerde “My Lord the king” geçiyor. Ama Çeviren Lord u istediği yerde RAB diye çevirirken burada efendim diyor. Oysa Rab Kral demesi lazımdı , ve burada Davut as. Saul ün önünde secde ediyor. Bu Hz Davut un Kral Saul’e tapınması anlamına gelmez. Bir insana Saygıdan ötürü eğilme veya diz çökme tapınmak için değildir. İşte Yunanca aynı kelime kullanıldığı halde Hz Davut as için “eğilip yüzüstü yere kapandı ” diye tercüme edilmiş.
Matt 28:17 de kullanılan kelime Yunanca ‘prosekunesan’ dır ‘Eğilmek, diz çökmek eğilip yüzüstü yere kapanmaktır.’ “Tapındılar” diye tercüme etmek yalandan başka birşey değildir.
Mark 28:19
Onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla[çç] vaftiz edin
Hırıstiyan lar Mark 28:19 u ve Yuhanna 5:7 i teslis inancına kanıt olarak sunarlar. Halbuki bu tamamen bir aldatmacadır. Baba , oğul , ve Kutsal Ruh sonradan eklenmiştir. (İznik konsülünde). Doğrusu ise Luka 24:47 d e
…..günahların bağışlanması için tövbe çağrısı da Yeruşalim’den başlayarak bütün uluslara O’nun adıyla duyurulacak.
Gerçek olanda İznik konsülü öncesi en eski el yazması metinlerde olmayan Baba Oğul Kutsal Ruh un 4. yüzyılda Tertulyan veya triniteryan olan Eusebius tarafından eklendiği söylenir. F.C. Conybeare e görede Matta 28:19 daki triniteryan (testis) formulü orijinalinde olmayan sonradan eklemelerdir. (1)
Bazı metinlerde ise ” benim adımla vaftiz edin” geçer. Hatta bazılarındada “benim adımla vaftiz edin ” bile geçmez. İşte en orijinali:
“.benim sana sonsuza kadar öğrettiğim şeyleri takip etmeleri için git ve onlara öğret.” Yani vaftiz edilme bile geçmez.
Triniteryan savunucularının kanıt olarak sunduğu diğerinde
7-8 Şöyle ki, tanıklık edenler üçtür: Ruh, su ve kan. Bunların üçü de uyum içindedir.
İngilizce tercümelerde ise
For there are three that testify in heaven, the Father, the Word, and the Holy Spirit, and these three are one.
İngilizce tercümede Baba , oğul kutsal ruh geçerken Türkçe tercümede ruh, su , ve kan geçiyor. Neden Ruh , su, ve kan teslis inancını formulü olmuyor? Tercümelerde fark olabilir ama bu kadar uçuk farklı tercümelerde çevirenlerin uydurmaları yalanından başka birşey değildir. Artık Teslisçilerde Yuhanna 5:7 in orijinalinde olmayan sonradan ekleme olduğunu itiraf ederler. Peki neden kutsal kitap dedikleri kitaptan bu yalanı çıkarıp atmazlar? Yunanca metinlerde 16. Yüzyıla kadar Yuhanna 5:7 bulunmaz , Latin metinlerde ise 4 -5 yüzyıl arasında bulunabilir. Yani iş tamamen karışık. Onun için Türkçeye çeviren 7 ile 8 i birleştirip yutturmuş. Ruh su ve kan uyum içindelermi? Buda ayrı bir soru ama Yuhanna 5 7:8 kesinlikle teslis inancına bir kanıt olarak sunulmaz. Bu yalan sonradan ekleme sonsuza kadar kitaplarından çıkarılıp atılmalıdır. Çünkü yalan kutsal olamaz. Kutsal dediğinizin içinde yalan varsa onun artık hiçbir kutsallığı kalmamıştır.
1F.C. Conybeare, “The Eusebian Form of the Text of Mt. 28:19,” ZNW 2 (1901): 275-88.